نمایندگی
منطقه آسیا و شرق اروپا
موضوع
سخنرانی :بررسی هدف 6 از سند 2030 یونسکو
احیای تالاب ها و رودخانه ها و منابع آبی
22دسامبر
2022
اصغر
خدابنده سامانی منشی
جلسه : آقای محمد گلستان جو
آقای
اصغر خدابنده سامانی سخنرانی خود با موضوع بررسی هدف ۶ از سند ۲۰۳۰ یونسکو: (احیاء تالاب‌ها و رودخانه‌ها و منابع
آبی) ارائه نمودند: این سند مقدمه‌ای دارد مبنی بر این که
رهبران و مردم جهان موظف هستند که تا سال ۲۰۳۰، به فقر،
گرسنگی، خشونت، فساد، قاچاق و … پایان دهند و به سوی کرامت انسانی، صلح، عدالت،
رعایت برابری، رفاه، مدیریت پایدار منابع طبیعی، گسترش بهداشت، تأمین آب آشامیدنی
برای همه، توانمندسازی زنان و دختران، محترم شمردن تنوع فرهنگی، حمایت از اقشار
آسیب‌پذیر، مردم‌سالاری، بهبود محیط زیست، توسعه مناطق روستایی، توسعه آموزش‌های
عمومی و فنی و حرفه‌ای، ترویج تفاهم، اشتغال‌زایی، و نظایر این‌ها حرکت کنند. سپس
بر لزوم تلاش همه دولت‌ها برای رسیدن به اهداف توسعه‌ای ۲۰۳۰
تأکید شده است. بعد از آن ۱۷ هدف اصلی سند ۲۰۳۰،
بیان شده‌اند که عبارتند از: ۱. پایان دادن به فقر در تمامی اشکال آن
در همه جا؛ ۲. پایان دادن به گرسنگی، دستیابی به امنیت غذایی و بهبود تغذیه و ترویج
کشاورزی پایدار؛ ۳. تضمین زندگی سالم و ترویج رفاه برای همه در تمام سنین؛ ۴. تضمین
کیفیت آموزش فراگیر و عادلانه و ایجاد فرصت‌های یادگیری مادام‌العمر برای همه؛ ۵. دستیابی
به تساوی جنسیتی و توانمندسازی تمام زنان و دختران؛ ۶. تضمین
در دسترس بودن و مدیریت پایدار آب و فاضلاب برای همه؛ ۷. تضمین
دسترسی به انرژی ارزان قیمت، قابل اعتماد، پایدار و مدرن برای همه؛ ۸. ترویج
رشد فراگیر و پایدار اقتصادی، اشتغال کامل و مولد و شغل مناسب برای همه؛ ۹. ایجاد
زیرساخت انعطاف‌پذیر، ترویج صنعتی‌سازی فراگیر و پایدار و تقویت نوآوری؛ ۱۰. کاهش
نابرابری در درون و میان کشورها؛ ۱۱. تبدیل شهرها و سکونتگاه‌های انسانی به
مکان‌های همه شمول، مقاوم و پایدار؛ ۱۲. تضمین الگوی تولید و مصرف پایدار؛ ۱۳. اقدام
فوری برای مبارزه با تغییرات آب و هوا و اثرات آن؛ ۱۴. حفظ
و استفاده پایدار از اقیانوس‌ها، دریاها و منابع دریایی برای توسعه پایدار؛ ۱۵. حفاظت،
بازیابی و ترویج استفاده پایدار از اکوسیستم‌های زمینی، مدیریت پایدار جنگل‌ها،
مبارزه با بیابان‌زایی، متوقف و معکوس نمودن فرسایش زمین و توقف از بین بردن تنوع
زیستی؛۱۶. ترویج جوامع صلح‌طلب و فراگیر برای توسعه پایدار، دسترسی به عدالت
برای همه و ایجاد نهادهای مؤثر، پاسخگو و فراگیر در تمام سطوح؛ ۱۷. تقویت
ابزارهای اجرایی و احیای مشارکت جهانی برای توسعه پایدار.
هدف ششم: تضمین در دسترس بودن و
مدیریت پایدار آب و فاضلاب برای همه: ۱. دسترسی همگانی به آب آشامیدنی؛ ۲. دستیابی
به بهداشت کافی و پایان دادن به انجام قضای حاجت در ملاء عام و بذل توجه خاص به
نیازهای زنان و دختران و افراد آسیب‌پذیر؛ ۳. ریشه‌کنی تخلیه
زباله در منابع آبی؛ ۴. احیاء تالاب‌ها و رودخانه‌ها و منابع
آبی؛ ۵. همکاری‌های بین‌المللی در حوزه آب مانند تصفیه و شوری زدایی. اصل چهل
و پنجم قانون اساسی: انفال و ثروت‌های عمومی از قبیل زمین‌های موات یا رها شده،
معادن، دریاها، دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و سایر آب‌های عمومی، کوه‌ها، دره‌ها، جنگل‌ها،
نیزارها، بیشه‌های طبیعی، مراتعی که حریم نیست، ارث بدون وارث، و اموال مجهول‌المالک
و اموال عمومی که از غاصبین مسترد می‌شود در اختیار حکومت اسلامی است تا بر طبق
مصالح عامه نسبت به آنها عمل نماید. تفصیل و ترتیب استفاده از هر یک را قانون معین
می‌کند. اصل پنجاهم قانون اساسی: جمهوری اسلامی حفاظت محیط زیست که نسل امروز و
نسل‌های بعد باید در آن حیات رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌گردد.
از این رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل
جبران آن ملازمه پیدا کند ممنوع است. ماده ۴ قانون حفاظت،
احیاء و مدیریت تالاب‌های کشور مصوب سال۱۳۹۷. ماده۴: وزارت
نیرو به منظور تأمین نیاز آبی محیط زیستی تالاب‌ها که توسط ستاد اعلام می‌شود،
میزان سهم تالاب از ظرفیت آبی حوضه آبریز را با کمیت و کیفیت مناسب و متناسب با
شرایط اقلیمی مختلف، با توزیع زمانی معین و در اولویت دوم پس از تأمین آب شرب
تخصیص می‌دهد که با همکاری دستگاه‌های ذی‌ربط و نظارت سازمان تأمین می‌شود. ماده‌های
مربوط به موضوع سخنرانی قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست مصوبه ۲۸/۳/۱۳۵۳و اصلاحیه ۲۴/۸/۱۳۷۱. ماده ۱: حفاظت
و بهبود و بهسازی محیط زیست و پیش‌گیری و ممانعت از هر نوع آلودگی و هر
اقدام مخربی که موجب برهم خوردن تعادل و تناسب محیط زیست می‌شود، همچنین
کلیه امور مربوط به جانوران وحشی و آبزیان آب‌های داخلی از وظایف سازمان
حفاظت محیط زیست است. سازمان حفاظت محیط زیست که در این قانون سازمان نامیده
می‌شود وابسته به ریاست جمهوری و دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی است
و زیر نظر شورای عالی حفاظت محیط زیست انجام وظیفه می‌کند. تبصره: شرکت
سهامی شیلات ایران و شرکت سهامی شیلات جنوب به موجب قوانین و مقررات
مربوط به خود عمل خواهند کرد. ماده۲: ریاست شورای عالی حفاظت محیط زیست
با رئیس جمهور است و اعضای آن عبارتند از: وزرای کشاورزی، کشور، صنایع،
مسکن و شهرسازی، جهاد سازندگی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، رئیس سازمان
برنامه و بودجه رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و چهار نفر از اشخاص یا
مقامات ذی‌صلاح که بنا به پیشنهاد رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و تصویب
رئیس جمهور برای مدت سه سال منصوب می‌شوند. تبصره: در موارد لزوم بر حسب
مورد به پیشنهاد رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و تصویب رئیس جمهور از سایر
وزرا برای حضور در جلسات شورای عالی دعوت به عمل می‌آید. وزرایی که بدین
نحو به جلسات دعوت می‌شوند در تصمیم‌گیری شورا حق رأی دارند. ماده ۵: رئیس
سازمان حفاظت محیط زیست توسط رئیس جمهور انتخاب و سمت دبیر شورای عالی
حفاظت محیط زیست را نیز بر عهده دارد. ماده۷: هر
گاه اجرای هر یک از طرح‌های عمرانی و یا بهره‌برداری از آنها به تشخیص
سازمان با قانون و مقررات مربوط به حفاظت محیط زیست مغایرت داشته باشد
سازمان، مورد را به وزارتخانه یا مؤسسه مربوط اعلام خواهد نمود تا با همکاری
سازمان‌های ذی‌ربط به منظور رفع مشکل در طرح مزبور تجدید نظر به عمل آید.
در صورت وجود اختلاف نظر طبق تصمیم رئیس جمهور عمل خواهد شد. ماده ۹: اقدام
به هر عملی که موجبات آلودگی محیط زیست را فراهم نماید ممنوع است. منظور
از آلوده ساختن محیط زیست عبارتست از پخش یا آمیختن مواد خارجی به آب یا
هوا یا خاک یا زمین به میزانی که کیفیت فیزیکی یا شیمیایی یا بیولوژیک آن
را به طوری‌که زیان آور به حال انسان یا سایر موجودات زنده و یا گیاهان و
یا آثار و ابنیه باشد تغییر دهد. تبصره: استعمال سموم به منظور مبارزه با
آفات نباتی و جانوران و حشرات موذی با رعایت قوانین و مقررات وزارت
کشاورزی و منابع طبیعی مشمول این ماده نخواهد بود ولی در صورتی‌که استفاده
از سموم برای مقاصد بالا مغایر با بهسازی محیط زیست باشد سازمان ضرورت تجدید
نظر در مقررات مربوط و جایگزینی مواد و طرق دیگری را برای دفع آفات توصیه
خواهد نمود. ماده ۱۱: سازمان با توجه به مقررات و ضوابط
مندرج در آیین‌نامه‌های مذکور در ماده ۱۰ کارخانجات و
کارگاه‌هایی که موجبات آلودگی محیط زیست را فراهم می‌نمایند مشخص و مراتب
را کتبا با ذکر دلایل بر حسب مورد به صاحبان یا مسئولان آنها اخطار می‌نماید
که ظرف مدت معینی نسبت به رفع موجبات آلودگی مبادرت یا از کار و فعالیت
خوداری کنند. در صورتی‌که در مهلت مقرر اقدام ننماید به دستور سازمان از کار
و فعالیت آنها ممانعت به عمل خواهد آمد. تبصره: رئیس سازمان می‌تواند در
مورد منابع و عواملی که خطرات فوری در برداشته باشند بدون اخطار قبلی
دستور ممانعت از ادامه کار و فعالیت آنها را بدهد. تالاب و ارزش‌های آن تالاب
محیطی است که آب عامل اصلی تشکیل دهنده محیط زیست جانوری و گیاهی آن باشد. تالاب‌های
معمولاً زمانی شکل می‌گیرند که پهنه آب درسطح زمین یا در نزدیکی سطح باشد. به
عبارت دیگر آب کم عمقی پهنه‌ای از زمین را پوشانده باشد. تعاریف و تعابیر مختلفی از
اصطلاح تالاب در جهان رایج شده است، متداول‌ترین آنها تعریفی است که کنوانسیون
جهانی حفاظت از تالاب‌های به شرح زیر عنوان نموده است مناطقی پوشیده از مرداب،
باتلاق، لجن‌زار یا آبگیرهای طبیعی و مصنوعی اعم از دائمی یا موقت که در آن آب‌های
شور یا شیرین به صورت راکد یا جاری یافت می‌شود، از جمله شامل آبگیرهای دریایی که
عمق آنها در پائین‌ترین حد جزر از شش متر تجاوز نکند. در سال ۱۹۷۱
کنواسیون رامسر در ایران تشکیل و تالاب‌های با اهمیت در دنیا به ثبت رسید تا جهت
حفاظت مشمول این کنواسیون گردد که در همان سال از ایران از ۸۴
تالاب ایران ۳۳ تالاب
در قالب ۲۲ عنوان به ثبت رسید. در حال حاضر طبق آخرین تغییرات این کنواسیون در ۷
نوامبر ۱۷/۲/۲۰۲۲ کشور عضو و ۲۴۷۱ تالاب به مساحت ۲۵۶۱۹۲۳۵۶ هکتار در این میان کشور کانادا با ۳۷
عنوان تالاب به مساحت ۱۳۰۸۶۷۶۷ هکتار و انگلستان با ۱۷۵
عنوان تالاب به مساحت ۱۲۸۳۰۴۰ هکتار از نظر تعداد و مساحت بیشترین
هستند و کشور ایران از ۱۰۵ تالاب ۲۵
عنوان و ۴۵ تالاب به مساحت ۱۴۸۸۷۸۱ هکتار به ثبت رسیده است. ۱. تالاب
هامون پوزک در استان سیستان و بلوچستان، ۲. هامون صابری و
هیرمند در استان سیستان و بلوچستان، ۳. خلیج گواتر و هور باهو در استان سیستان و بلوچستان، ۴. جزیره
شیدور در هرمزگان، ۵. تالاب خورخوران در هرمزگان، ۶. دلتای
رود گز و رود حرا در هرمزگان، ۷. دلتای رود شور و شیرین میناب در
هرمزگان، ۸. تالاب‌های نیریز و کمجان در فارس، ۹. تالاب
پریشان و دشت ارژن در فارس، ۱۱. تالاب شادگان، خورالامیه و خور موسی
در خوزستان، ۱۲. تالاب چغاخور در چهارمحال بختیاری، ۱۳. تالاب گاوخونی و تالاب‌های پایین دست زاینده‌رود در اصفهان، ۱۴. تالاب
زریوار در کردستان، ۱۵. تالاب گمیشان در گلستان، ۱۶. مجموعه
آلاگل، آلماگل و آجی‌گل در گلستان، ۱۷. آبندان‌های فریدون کنار، ازباران و
سرخه‌رود در مازندران، ۱۸. شبه جزیره میان‌کاله، خلیج گرگان و
آبندان لپوزاغمرز در گلستان، ۱۹. پارک ملی بوجاق در گیلان، ۲۰. تالاب
انزلی در گیلان، ۲۱. تالاب امیرکلایه در گیلان، ۲۲. دریاچه قوریگل
در آذربایجان شرقی، ۲۳. تالاب کانی برازان در آذربایجان غربی،
۲۴. دریاچه
قوپی در آذربایجان غربی، ۲۵. تالاب‌های شورگل، یادگارلو و درگه‌سنگی در آذربایجان غربی، ۲۶. دریاچه
ارومیه در آذربایجان غربی، ۲۷. تالاب‌های بزرگ و حائز اهمیت کشور جزو
کنوانسیون رامسر و سایت‌های ایران به شمار می‌روند. در حال حاضر پهنه‌ای به وسعت ۶۸۰
هزار هکتار از مجموع تالاب‌های مهم (هامون صابری و هیرمند، هامون پوزک، شادگان،
گاوخونی، بختگان: طشک، دریاچه ارومیه، مجموعه آلاگل گلستان، ارژن فارس، مجموعه
یادگارلو آذربایجان غربی و تالاب گاوخونی) گرد و غبار تولید می‌کنند. این کارشناس
ارشد منابع آب اضافه می‌کند: علاوه بر موارد ذکر شده تالاب‌های دیگری هم در حال
حاضر در کشور از مرحله بحرانی عبور کردند، که شامل: تالاب جازموریان با وسعت ۸۷
هزار و ۲۰۰ هکتار به عنوان بزرگترین عرصه تالابی تولید گردوغبار کشور است، تالاب
هورالعظیم، میقان در استان مرکزی، صالحیه استان قزوین و مهارلو و پریشان در استان
فارس شرایط تولید گرد و غبار را دارند و در کنوانسیون رامسر هم سایت‌های بحرانی
شادگان، بختگان، طشک، هامون‌ها، انزلی، مجموعه یادگارلو آذربایجان غربی در لیست
سیاه تحت عنوان لیست مونترو قرار گرفتند. (سایت ایرنا) رودخانه‌ها: در ایران حدود ۸۵
رودخانه مهم وجود دارد. رودهای ایران که به حوضه آبریز دریای کاسپین می‌ریزند.
رودهایی که در خط ساحلی ایران به دریای کاسپین می‌ریزند، از ارتفاعات شمال البرز
مانند ارس، سفیدرود، چالوس، هراز، سه هزار، بابل، تلار، تجن، گرگان، اترک، قره‌سو
و نکا سرچشمه می‌گیرند. رود ارس ۹۵۰ کیلومتر را در ایران طی می‌کند و سپس
به دریای کاسپین می‌ریزد. این رود همچنین بسیاری از مناطق ایران مانند دشت مغان در
شمال غربی ایران را آبیاری می‌کند. سفیدرود ۶۰۰ تا ۷۸۰
کیلومتر از سرچشمه خود یعنی کوه‌های کردستان را می‌پیماید. دشت گیلان به دلیل وجود
سفید روز منطقه‌ای حاصل‌خیز به حساب می‌آید. در این رودخانه ماهی پرورش داده می‌شود.
رودخانه چالوس یکی دیگر رودخانه‌های مهم در شمال ایران برای پرورش ماهی است. هراز
رودی ۱۵۰ کیلومتری است که دشتی بزرگ در استان مازندران را آبیاری می‌کند و سپس
به دریای کاسپین می‌ریزد. ماهی قزل‌آلا مهمترین ماهی در این رودخانه است. رود سه
هزار دشت تنکابن را آبیاری می‌کند. رود بابل یکی از رودهای ایران است که برای تخم‌ریزی
و پرورش ماهی بسیار مناسب می‌باشد. رود تلار ۱۵۰
کیلومتر طول دارد و دشتی به نام شیرگاه در استان مازندران را آبیاری می‌کند. تجن
رودی ۱۲۰ کیلومتری است که از ساری، مرکز استان مازندران، می‌گذرد و ضمن فرو
ریختن به دریا، سواحل آن را حیات می‌بخشد. گرگان تقریباً ۳۰۰
کیلومتر طول دارد و دشت گرگان را آبیاری می‌کند و سپس به حوضه آب‌گیر خود می‌ریزد.
رود اترک ۵۰۰ کیلومتر طول دارد و همیشه به خلیج حسین قلی در استان مازندران نمی‌ریزد
زیرا گاهی آب کافی را از رودخانه‌های دیگر دریافت نمی‌کند. رود قره‌سو ۸۰
کیلومتر طول دارد و از شرق گرگان سرچشمه می‌گیرد. رود نکا حدود ۱۰۰ کیلومتر طول دارد که از سوادکوه در گرگان سرچشمه می‌گیرد. رودهای
ایران که به حوضههای آبریز خلیج فارس و دریای عمان می‌ریزند: زاگرس منبع و سرچشمه
اصلی رودهایی است که به حوضههای آبریز خلیج فارس و دریای عمان می‌ریزند. در میان
تمامی این رودخانه‌ها، مهمترین رودها اروندرود، گاماسب، کارون، جراحی، زهره،
دالکی، مند، شور، میناب، مهران و نابند می‌باشند. اروندرود از به هم پیوستن دو
رودخانه دجله و فرات در عراق شکل گرفته است. عرض این رودخانه ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ متر
است و بیشترین مقدار آب را نسبت به سایر رودخانه‌ها به خلیج فارس می‌ریزد. رود
گاماسب از کوه‌های همدان سرچشمه می‌گیرد و به رود دیگری به نام سیمره در لرستان می‌پیوندد.
در نهایت، نام آن به کرخه در خوزستان تغییر می‌کند و سپس به خلیج فارس می‌ریزد.
کارون رودی ۸۵۰ کیلومتری است و بسیاری از مناطق غرب ایران را آبیاری می‌کند. این رود
قابل کشتیرانی است و بهترین زمان برای کشتیرانی در آن از ماه آذر تا تیر می‌باشد.
زاینده‌رود از انشعابات کارون است و به سمت مرکز ایران جریان می‌یابد. رود دز نیز
به کارون می‌پیوندد. رودهای زال و مارون به هم می‌پیوندند و رود جراحی را شکل می‌دهند
که در نهایت به کارون می‌ریزد. رود زهره از کهگیلویه در شمال استان خوزستان جریان
پیدا می‌کند. رود دالکی از دشت ارژن در استان فارس سرچشمه می‌گیرد و به سمت خلیج
فارس نزدیک بندرعباس جریان پیدا می‌کند. رود مند از شمال غربی شیراز جریان پیدا می‌کند
و به خلیج فارس در نزدیکی بندرعباس فرو می‌ریزد. رود شور بعد از عبور از زمین‌های
باتلاقی و شنی تنگه هرمز، به خلیج فارس می‌ریزد. رودان و جغین رودی به نام میناب
را شکل می‌کند که به خلیج فارس در شمال تنگه هرمز فرو می‌ریزند. رودهای مهران و
نابند از کوه‌های لرستان در جنوب استان فارس سرچشمه می‌گیرند و به خلیج فارس در
نزدیکی بند خمیر می‌ریزند. رودهای ایران که به حوضههای آبریز مرکزی و جانبی می‌ریزند.
ارومیه حوضه آبریز این رودها می‌باشد: زرینه‌‌رود (۲۴۰
کیلومتر طول)، تلخه‌رود (۱۶۰ کیلومتر طول)، سیمینه‌رود، صافی‌رود
و چند رود کوچک دیگر، مسیله در شرق قم حوضه آبریز برای این رودها می‌باشد: جاجرود،
کرج، شور و مسیله وحوض سلطان وحوض مره در شمال غربی مسیله حوضههای آبریز برای این
رودها می‌باشند: مسیله، شور و حبله‌رود حوضه. آبریز باتلاق گاوخونی و رودخانه‌های
آن: باتلاق گاوخونی در جنوب شرقی اصفهان باتلاقی ۷۰۰
کیلومتری است که با آب زاینده‌رود پر شده است. حوضههای آبریز مرکز فارس و رودخانه‌های
آن: سه حوضه آبریز در این منطقه وجود دارد: ۱. نیریز
(که با آب سرچشمه گرفته از رود کر پر شده است).
۲. مهارلو (که با
آب سرچشمه گرفته از رود قره‌باغ پر شده است). ۳. پریشان
(که با آب دو سرچشمه فامور و آبگینه پر شده است). حوضه آبریز هامون جازموریان و
رودخانه‌های آن: هلیل‌رود و بمپور دو رودی هستند که به این دریاچه می‌ریزند. این
دریاچه در جنوب شرقی ایران قرار گرفته است. حوضه آبریز کویر لوت و رودخانه‌هایش:این
کویر حوضه آبریزی است که بعضی رودها به درون آن می‌ریزند و بعضی از آنها در آن
فرونشست پیدا می‌کنند و در زمین ناپدید می‌شوند. این رودها عبارتند از:شور (رود
دائمی)، شور گز، تهرود، رود پشت، نسا، ریگان، درختنگان (رود دائمی)، سیرچ،
اندوجرد، جفتان، کهنوج، کشیت، پاشویه، نخل آب، آب خزان و چاه نلی. حوضه آبریز دشت
کویر و رودخانه‌هایش: بسیاری از رودهای ایران که به درون این کویر (در واقع حوضه
آبریز) می‌ریزند، رودهای فصلی هستند و قبل از خالی شدن در گودال به درون زمین فرو
می‌روند. این رودها عبارتند از: کالیمور (به طول ۵۰۰
کیلومتر)، کالشور (به طول ۲۵۰ کیلومتر)، حبله‌رود، دامغان و موجین.
حوضه آبریز سیستان و رودخانه‌های آن: فقط ۴۰ درصد از این
حوضه آبریز بزرگ در ایران قرار دارد و مابقی آن در افغانستان واقع شده است. حوضه
آبریز سیستان از چند دریاچه آب شیرین تشکیل شده است که دریاچاله‌هایی با مرز
نامشخص می‌باشند. معروف‌ترین دریاچه‌ها در این منطقه هامون سیستان، هامون صابری و هامون
پوزک می‌باشند. زمانی که باران به مقدار مناسب می‌بارد، این دریاچه‌ها حجم اصلی آب
خود را از رودی به نام هیرمند می‌گیرند که از افغانستان سرچشمه می‌گیرد. این رود
مسیر ۱۲۰۰ کیلومتری کوه‌ها و زمین‌های پست عبور می‌کند.
دیگر رودهای کوچک در این منطقه فراه‌رود،
هر رود و خاش از افغانستان و بندان و شور از ایران به هیرمند می‌ریزند. حوضه آبریز
نمک‌زار و رودخانه‌های آن:این حوضه، گودالی است که در شمال هامون سیستان قرار
گرفته است. نمک‌زار دریاچه‌ای کوچک است که از همه رودهایی که از غرب آن جریان دارد
آب می‌گیرد. حوضه آبریز مشاکل و رودخانه‌های آن: این حوضه که در شمال هامون سیستان
قرار دارد، آب خود را از رودخانه‌های مشاکل، سیمش و روتاک دریافت می‌کند. حوضه آب‌خیز
قره قوم و رودخانه‌های آن:این حوضه آب‌خیز در شمال شرقی ایران در کشور ترکمنستان
قرار گرفته است و آب خود را از رودخانه‌های زیر دریافت می‌کند. هریرود: (که از
افغانستان سرچشمه می‌گیرد، واحه سرخس را آبیاری می‌کنند و به سمت زمین شنی قره
قوم می‌رود) و دیگر رودها مانند کشف‌رود، جم و باخرز که از ایران سرچشمه می‌گیرند،
به آن می‌پیوندند. در نتیجه، اگر چه بسیاری از رودهای ایران در این مطلب معرفی شد
اما آب همیشه در ایران مسئله‌ای حیاتی بوده است. بسیاری از رودهای ایران حاوی آب
شور هستند. بسیاری از آنها نیز فصلی هستند. این امر موجب شده که آب شیرین قابل
شرب ارزش بیشتری داشته باشد. از سوی دیگر رودخانه کشکان لرستان، رودخانه پرآب
چالوس که از رشته‌کوه‌های البرز جاری می‌شد، رود ارس و هیرمند که به رود وحشی
معروف بود، همه و همه خشکیده‌اند و حالا تعداد استان‌های بیابانی ایران بنا به
اعلام سازمان منابع طبیعی از ۱۴ استان به ۲۱ استان رسیده و حالا بسیاری از مردمان روستا‌های غرب ایران بر اثر
کمبود ذخایر آب پشت سدها، آب لوله‌کشی‌شان هم قطع شده است. وضعیت مهمترین رودخانه‌های
ورودی به کشور: رودخانه هیرمند با آورد تقریبی سالانه حدود ۵/۸
میلیارد مترمکعب از کوه‌های غرب کابل سرچشمه گرفته و پس از طی ۱۰۵۰کیلومتر
وارد ایران می‌شود. در حال حاضر سهم ایران از آب رودخانه هیرمند حدود ۲۶مکعب
در ثانیه با حدود ۸۰۰ میلیون مترمکعب در سال است. با توجه به اقدامات سالهای اخیر در کشور
افغانستان و احداث سد بر روی این رودخانه، حجم آب ورودی از این رودخانه به داخل
ایران در سالهای اخیر به شدت کاهش یافته است. رودخانه هریرود: هریرود رودخانه
مشترک سه کشور افغانستان، ایران و ترکمنستان است. این رودخانه بین‌المللی، از
ارتفاعات هندوکش در افغانستان سرچشمه می‌گیرد و پس از طی ۶۵۰
کیلومتر در نزدیکی شهرستان تایباد به مرزهای افغانستان و ایران می‌رسد. در ایران
پس از پیوستن چند رودخانه فصلی به آن تا تنگه ذوالفقار که محل تلاقی مرزهای ایران،
افغانستان و ترکمنستان است خط مرزی ایران و افغانستان به طول ۱۰۷
کیلومتر را تشکیل می‌دهد. هریرود در پل خاتون با کشف‌رود تلاقی و از آن به بعد تجن
نامیده می‌شود. تجن که ۱۱۷کیلومتر مرز مشترک ایران و ترکمنستان
را تشکیل می‌دهد پس از خرو از مرز در دشت قره قوم پخش و در حوالی شهر تجن محو می‌شود.
رودخانه‌های ساری سو و قره سو:این رودخانه‌ها در غرب کشور و در مرز کشور ایران و
ترکیه قرار دارند. پروتکل‌ها یی در خصوص بهره‌برداری از آب آنها بین کشور ایران و
ترکیه وجود دارد، ولی همواره بر سر اجرای آنها اختلافاتی با کشورهای مقابل وجود
داشته است. رودخانه ارس: این رودخانه از کشور ترکیه سرچشمه گرفته و پس از طی ۱۰۷۰کیلومتر
به دریای خزر می‌ریزد که ۴۷۵کیلومتر از آن مرز بین کشور ایران با
ارمنستان و آذربایجان را تشکیل می‌دهد. حجم آورد سالیانه ارس در قسمت‌های مختلف
رودخانه به دلیل اضافه شدن سرشاخه‌ها به آن متفاوت است.
این مقدار در محل سد ارس طبق گزارشات
موجود حدود ۴/۸ میلیارد مترمکعب در سال می‌باشد. بهره‌برداری از آب رودخانه ارس به
نسبت مساوی بین ایران و کشورهای همسایه تقسیم شده است. بیشترین آب ورودی به کشور
از طریق این رودخانه مرزی است. منابع آبی: طبق مطالعات موجود، میزان آب در کره
زمین حدود ۳۶/۱ میلیارد کیلومترمکعب برآورد شده است که این میزان آب حدود ۷۱ درصد
سطح زمین را پوشانده است. با این وجود، حدود ۵/۹۷
درصد کل آب موجود در جهان مربوط به آب شور اقیانوس‌ها و تنها ۵/۲
درصد آن شیرین است که از این میزان نیز حدود ۷۰
درصد به صورت منجمد در مناطق سردسیر و قطبی قرار گرفته‌اند. همچنین بخش دیگری از
آب شیرین در اعماق زمین و یا به صورت بخارآب در اتمسفر بوده و تنها ۱
درصد آن قابل استفاده برای انسان‌ها محسوب می‌شود. کشور ایران در بخش نیمه خشک کره
زمین قرار دارد و با دارا بودن ۱ درصد از مساحت کره زمین تنها ۳۶/۰
درصد از کل منابع آب تجدید شونده جهان را دریافت می‌کند (سیمای منابع و مصارف آب
ایران نگارش نادر عباسی و فریبرز عباسی سال ۱۳۹۹)وضعیت
اقلیمی کشور: تقسیم‌بندی اقلیمی بسته به اهداف و مناطق مورد بررسی می‌تواند متفاوت
باشد. در مورد ایران نیز این موضوع صادق بوده و روش‌های مختلفی برای این کار وجود
دارد. متداول‌ترین روش تقسیم‌بندی اقلیمی ایران روش دومارتن است که بر اساس آن هفت
اقلیم اصلی در ایران شناسایی شده است. موقعیت و ویژگی‌های مهم اقلیم‌های اصلی به
شرح زیراست:۱. اقلیم معتدل و
مرطوب ۲. اقلیم سرد و کوهستانی کوهستان‌های غربی۳. اقلیم
گرم و خشک ۴. اقلیم گرم و مرطوب سواحل جنوبی. با توجه به نقشه اقلیمی، قسمت اعظم
مناطق کشور را اقلیم خشک و فراخشک حدود ۶۵ درصد در
برگرفته و اقلیم نیمه مرطوب و مرطوب نیز بخشهای اندکی حدود ۱۰
درصد از کشور را پوشش داده است. (سیمای منابع و مصارف آب ایران نگارش نادر عباسی و
فریبرز عباسی سال ۱۳۹۹) نزولات جوی:
مقدار متوسط دراز مدت نزوالت جوی شامل باران و برف سالانه در ایران ۲۵۲
میلیمتر است که نزدیک به ۷۰ درصد آن به صورت باران و مابقی به
صورت برف صورت می‌گیرد. بدین ترتیب با درنظر گرفتن مساحت کل ایران در حدود ۱۶۵
میلیون هکتار، حجم نزوالت جوی معادل ۴۹۹ میلیارد مترمکعب برآورد می‌شود. با
توجه به اینکه حدود ۷۰ درصد از کل مقدار بارش یعنی ۲۹۰
میلیارد مترمکعب به صورت تبخیر و تعریق از دسترس خارج می‌شود و حدود ۱۳
میلیارد مترمکعب از طریق رودخانه‌های مرزی به ایران وارد می‌شود، کل حجم آب
تجدیدپذیر در صورت تحقق۲۵۰ میلیمتر بارندگی در حدود ۱۳۰
میلیارد مترمکعب برآورد می‌شود با توجه به مراتب بالا و جمعبت بالای ایران سرانه
آب تجدیدپذیر حدود ۱۰۰۰ الی ۱۳۰۰
مترمکعب خواهد بود که با شاخص جهانی وضعیت تنش آبی برای ایران حتمی است. هم اکنون
آبخوان‌های کشور، سالانه با میانگین کسری حجم مخزن معادل ۵
میلیارد مترمکعب مواجه هستند. (سیمای منابع و مصارف آب ایران نگارش نادر عباسی و
فریبرز عباسی سال ۱۳۹۹) با نگاهی گذرا به سدهای ایران می‌توان دریافت که اغلب سدهایی که در دو
دهه اخیر ساخته شده‌اند دارای چنین مشکلاتی‌اند. ایران در کمربند خشک زمین قرار
دارد و ساخت سد با توجه به «کاهش ۱۰ درصدی میزان بارش‌ها در ایران»،
«افزایش حدود ۱. ۵ درجه‌ای
دمای هوا»، «تبخیر حدود ۲۵ میلیارد متر مکعب از منابع آب کشور»،
«کاهش حدود ۲۰ درصدی روان‌آب‌ها و آب‌های سطحی»، «کاهش ۱۵
درصدی تغذیه آب‌های زیرزمینی»، «کاهش بارش برف و ناپایداری منابع آب» و «افزایش
بارش‌های ناگهانی و ملحق‌نشدن این منابع آبی به آب‌های زیرزمینی و جریان آب‌های
سطحی» ساخت سد در ایران را نیازمند تحقیق و بررسی‌های بسیار بیشتر کرده است.
انتقال آب کارون: شهروندان خوزستانی و برخی کارشناسان معتقدند تصمیماتی مثل اجرای
طرح‌های انتقال آب برای صنایع به استان‌های کویری سبب کم شدن آب کارون و نرسیدن آن
به پایین دست و هورالعظیم می‌شود. دبیر انجمن دوست‌داران طبیعت و محیط زیست
خوزستان چندی پیش به ایسنا گفته بود که در خوزستان چند طرح انتقال آب در جریان
است: «هم اکنون طرح کوهرنگ ۳ در حال اجراست. تونل یک و ۲
بهشت آباد نیز سال‌هاست که در حال انتقال آب به رودخانه زاینده‌رود و اصفهان
هستند. طرح خراسان به مقصد یزد و کرمان نیز در دستور کار دولت بوده است که
امیدواریم اجرا نشود.» یوسفی نماینده اهواز هم به خراسان گفت: «وقتی مجوزهای
انتقال آب از سرشاخه‌های منابع آبی استان را صادر و ۲۵
شرکت فولادی در فلات مرکزی و مناطق کویری کشور افتتاح می‌کنند، رسیدن به وضعیت
امروز چندان عجیب نیست.» متأسفانه به جای این که صنایع آب بر در کنار شهرهای ساحلی
احداث شود در شهرهای کویری احداث شده که نیاز به انتقال آب دارند. نقش تخریبی نفت:
یکی دیگر از متهمانی که گفته می‌شود باعث مشکلات کنونی خوزستان شده نفت در تالاب
هورالعظیم است. از سال ۸۷ روند تخریب شدت گرفت به طوری که در
این سال وزیران عضو کمیسیون اقتصاد در مقابل دیدگان سازمان حفاظت محیط زیست بیش از
هفت هزار هکتار از اراضی تالاب را برای ۳۰ سال به وزارت
نفت واگذار کردند تا عملیات اکتشاف و بهره‌برداری انجام دهد و از آن زمان هر روز
خبر جدیدی از تخریب هور به گوش می‌رسد. سال ۹۴ معاون اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان به ایرنا گفته: «پیمانکاران
شرکت نفت ۷۰ درصد تالاب را تخریب کرده‌اند، برای این که به تاسیسات نفتی آسیب
نرسد، مخازن ۳، ۴ و ۵ تالاب برای فعالیت میدان‌های نفتی خشک نگه داشته شد. » سیدعادل مولا
همان سال گفته بود: «شرکت‌های نفتی تالاب را قطعه‌قطعه کرده‌اند و در هر نقطه‌ای
از تالاب بدون رعایت ضوابط و اصول، جاده‌سازی می‌کنند. » در ماجرای سیل فروردین
سال ۹۸ هم ویدئوهایی منتشر و در آنها ادعا شد وزارت نفت اجازه نمی‌دهد بخشی
از تالاب که تاسیسات نفتی در آنها وجود دارد، آبگیری شود و میلیاردها مترمکعب آب
که اگر در تالاب حفظ می‌شد و با وجود واریز نشدن حقابه به آن همچنان آب داشت، به
سمت عراق رها شد. رهاسازی آب به سمت عراق با توجه به شیب زمین، باعث ورود سریع آب از
بخش ایرانی به سمت بخش عراقی تالاب شد. البته همان‌طور که در گزارش ۲۸ تیر
چاپ کردیم روابط عمومی شرکت مهندسی توسعه نفت معتقد است که شرکت نفت هیچ سهمی در
خشکی تالاب هورالعظیم نداشته است. مسائل و چالش‌هایی نیز وجود دارند که نیازمند
نگاه خردمندانه و مدیریت هوشمندانه است. عمده‌ترین چالش‌های بنیادی در رابطه با
منابع آب در ایران را می‌توان به شرح زیر خلاصه کرد: ۱. محدودیت ذاتی آب؛ ۲. توزیع نامناسب مکانی و زمانی بارش‌ها؛
۳. افزایش
جمعیت و تقاضا در بخشهای مختلف مصرف آب؛ ۴. کاهش کیفیت آب؛ ۵. تغییر
اقلیم و خشکسالی؛ ۶. نبود دادههای آماری پایه دقیق و قابل اعتماد؛ ۷. حکمرانی
غیراصولی و مدیریت غیریکپارچه منابع آب؛ ۸. مسائل سیاسی و
اجتماعی؛ ۹. عدم اجرای سیاست‌ها و قوانین مربوط به آب در کشور؛ ۱۰. عدم
و ضعف نظارت بر اجرای سیاست‌ها و قوانین در حوزه آب؛ ۱۱. تعداد
زیاد بهره‌برداران، سن بالا و کم سوادی آنها؛ ۱۲. تعداد
زیاد چاه‌های غیرمجاز تا سال ۵۷ تعداد ۶۰۰۰۰ چاه
بوده و الان ۹۰۰۰۰۰ چاه ۴۰ درصد غیرمجاز؛ ۱۳. احداث سد بی‌رویه و غیرکارشناسی تا
سال ۵۷ تعداد ۱۹سد بوده الان ۱۷۲سد
بلند در حال بهره‌برداری؛ ۱۴. احداث سدهای مخاطره‌آمیز برای محیط
زیست مانند سدهای گتوند علیا، سد سیمره، سد بختیاری در حال احداث، سد چم شیر آماده
آبگیری و …؛
۱۵. عدم
رعایت حقابه تالاب که توسط وزارت نیرو رعایت نمی‌شود. با
توجه به قوانین و آیین‌نامه موجود در قانون اساسی در مورد محیط زیست و عضویت ایران
در جوامع بین‌اللملی محیط زیست، متأسفانه دولت‌مردان ایران با ضعف مدیریت و عدم
توجه به محیط زیست در همه بخش‌ها باعث از بین رفتن منابع آبی و تالاب شده است و
هیچ‌گونه اقدامی مؤثر برای جبران آن نیز انجام نمی‌دهند که خود نقض فاحش حقوق محیط
زیست در ایران می‌باشد.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر
توجه:فقط اعضای این وبلاگ می‌توانند نظر خود را ارسال کنند.