کانون دفاع از حقوق بشر در ایران
موضوع سخنرانی :
بررسی پرورش ماهی در ایران
10 مارس 2024
سخنران : اصغر خدابنده سامانی
منشی جلسه : خانم سونیا سوارکوب
در
ابتدا مقدمه ای ازآبزیان را را به شرح زیر داریم : آبزیان یکی از مهمترین منابع
تأمین کنندۀ پروتئین حیوانی هستند . بر اساس اعلام سازمان خوار و بار کشاورزی در سال بالغ بر 180 میلیون تن آبزیان که بالغ بر 90
میلیون تن آن از آبزی پروری بدست می آید در سطح آبهای جهان برداشت می شود. از این
میان امروزه بالغ بر 65 میلیون تن مربوط به ماهیان پرورشی بوده است . اما هر روزه با توجه به کاهش ذخایر دریاها و
صید آبزیان سهم در حدود آبزی پروری بیشتر
میشود، بطوری که رشد علم و فناوری باعث افزایش تولید آبزیان پرورشی و برآورد ارزش
حدود 250 میلیارد دلاری آن در اقتصاد جهانی شده است. امروزه آبزی پروری 85 درصد
مقدار صید جهانی را پوشش می دهد . کشورهای چین، نروژ و ویتنام، به ترتیب بزرگترین
صادرکنندگان مطرح آبزیان در جهان هستند. حدود یک سوم صادرات آبزیان جهان در اختیار
این سه کشور است . تاریخچه آبزی پروری در جهان و ایران : پرورش ماهی به صورت
مصنوعی در کشور چین آغاز شد و سابقه پرورش در این کشور به بیش از ۳ هزار سال پیش در منطقه ین دیناستی
مربوط میشود (۱۱۳۷ تا ۱۴۰۰ سال پیش از میلاد) و حدود ۴۶۰ سال پیش از میلاد در منطقه وارینگ
کینگ دام، پرورش ماهی تا حد خوبی گسترش یافته بود.در اسطوره‌های ایرانی جمشید، نخستین فردی است
که به پرورش ماهی پرداخت، جمشید از پادشاهان ایران بوده‌است. ایرانیان محل پرورش
ماهی را ماهی‌خانه می‌نامیدند. بر اساس بررسی بعمل آمده با وجود رونق چند دهه
پرورش ماهی در قفس در جهان، ایران از سابقه اندکی برای پرورش ماهیان دریایی در قفس
برخوردار است . پرورش ماهی یکی از زیرمجموعه‌های آبزی‌پروری است که در جهت پرورش
ماهی‌ها فعالیت میکند و معمولاً ماهی‌هایی مانند قزل‌آلا، کپور، آزادماهی (سالامون)،
تیلاپیا، ماهی کول و گربه‌ماهی را پرورش می‌دهند .شرکت سهامی شیلات ایران اقدام به
ساخت نخستین ایستگاه بررسی تکثیر و پرورش کپور ماهیان پل آستانه در سال1347 تا 1348 کرد.پس از آن نیز مجتمع تکثیر و پرورش تاس ماهیان
سد سنگر رشت در سال ۱۳۵۰ به بهره‌برداری رسید. این صنعت در
سالهای آتی با توجه به استعداد مناطق مختلف گسترش یافت.قدمت پرورش ماهی قزل‌آلا در ایران به چند دهه
پیش مربوط میشود. در سال ۱۳۷۶ پرورش قزل‌آلا در ایران یک روند
توسعه تدریجی را پشت سر گذاشت، به‌طوری که میزان تولید در این سال به حدود ۲۵۰۰ تن رسیده‌است و طبق آماری سازمان
شیلات ایران میزان تولید قزل‌آلا در ایران در سال به میزان بالغ بر150،00 تن رسیده‌است.شهرستان ماه‌نشان در استان زنجان، به عنوان قطب
تولید آبزیان در این استان شناخته شده‌اسانواع روش های پرورش ماهی در دنیا : 1 - سامانه های بازگردشی در سالهای
اخیر، سامانه های آبزی پروری بازگردشی، رشد و توسعه چشمگیری را در جهان به ویژه
کشورهای توسعه یافته پیدا کرده است. در این روش آب دز یک سیستم بسته بوده و استخر
ماهی به سمت دستگاههای تسویه حرکت و دوباره بعد از کنترل نهایی وارد استخر می گردد
.در این روش نیاز به آب کم بوده ولی هزینه و محل احداث زیادی نیاز است . 2 - پرورش
در قفس، نوعی از پرورش آبزیان است که در آن، آبزی مورد نظر در قفس های مستقر شده
در محیط آبی، به منظور انجام عملیات پرورشی رهاسازی میشود و آب، به راحتی توان
جابه جایی بین محیط محصور قفس و بدنه آبی اطراف را دارد . شاید بزرگترین مزیت
پرورش ماهی آبزیان در قفس، ظرفیت تولیدی بالا در چنین سامانه هایی باشد چراکه وسعت
محیط های دریایی، امکان استقرار سامانه های بزرگ پرورشی با توان تولید چندهزار تن
ماهی را مقدور می سازد . لازم به ذکر است که پرورش ماهی در قفس مزایای
متعدد دیگری نیز دارد. ازجمله این مزایا، سهولت عادت پذیری ماهی با شرایط فیزیک وشیمیایی
آب نسبت به سایر روشها، سرمایه گذاری ثابت پایین تر به علت عدم نیاز به خرید زمین
و آب، نزدیک بودن طعم و مزه آبزی پرورشی به آبزیان صید شده از دریا به دلیل پرورش یافتن
در محیط طبیعی، مدیریت آسانتر نسبت به سایر روشها، افزایش تنوع گونهای و ارز آوری بالا
با هدف صادرات می باشد . در مقابل، توسعه پرورش ماهی در قفس، با چالشهای محیط زیستی
متنوعی روبه رو است. به عنوان مثال، میتوان به مواردی همچون ورود حجم بالای پساب
به محیط آبی و نیز، ورود انواع آنتی بیوتیکها، داروها و ترکیبات ضدعفونی به آب حین
عملیات پرورشی اشاره نمود. عدم استفاده بهینه از نهاده ها به ویژه خوراک ماهیان،
میتواند منجربه ورود حجم زیادی از مواد مغذی همچون نیتروژن، فسفر و کربن به محیطهای
آبی و در نتیجه جلبکهای پالنکتونی، خزه و گیاهان به میزان نامطلوبی رشد میکنند و مشکلات
اکسیژنی را در محیط آبی ایجاد میکند .3 - سامانه آکواپونیک :
امروزه آکواپونیک در بین جامعه، جذابیت زیادی برای ایجاد اشتغال، تولید غذا و
درآمد دار. آکواپونیک یک سامانه آبزی پروری است که در آن پساب تولید
شده توسط ماهیان پرورشی، به عنوان محلول مغذی، برای گیاهانی استفاده میشود که به صورت
هیدروپونیک رشد میکنند . در اینجا، از مفاهیم طراحی محیط زیستی، مکانیک و مهندسی
عمران و نیز، زیست شناسی، بیوشیمی و فناوری زیستی مرتبط با آب و گیاه، استفاده
میشود .در مقابل، گیاهان به عنوان فیلرتاسیون زیستی، نیتروژن مازاد آب را مصرف
کرده و آب تصفیه شده، به مخازن نگهداری ماهی برگشت داده می شود . به عبارت ساده،
آکواپونیک نوعی سازگان زیستی یکپارچه و ترکیب دو فناوری سامانه های آبزی پروری
بازگردشی و هیدروپونیک تولید گیاه در آب و بدون خاک در یک سامانه نیمه بسته می
باشد. بنابراین، برای کاشت گیاه در این سامانه، دیگر نیازی به
کوددهی نیست و پرورش ماهی در آن، نیازی به تعویض مکرر آب ندارد.مزایای سامانه های
آکواپونیک متعدد هستند: در این سامانه ها، تولیدکنندگان دو محصول گیاه و ماهی را
از یک واحد تولیدی برداشت می کنند، ضمن اینکه محصولات تولیدی میتواند ارگانیک، سالم
و طبیعی باشد. در مقایسه با سامانه های سنتی پرورش تجاری ماهی و گیاه، آکواپونیک
میتواند در حدود 90% صرفه جویی در مصرف آب را ایجاد کند . در این سامانه، دی اکسید
کربن تولیدی که یک عامل محدود کننده محسوب میشود در طول روز، طی عمل فتوسنتز، توسط
گیاه مصرف میشود. همچنین می توان فسفر تولید شده در پساب را بازیافت منود و از آن
به عنوان یکی از اجزای اصلی کود کشاورزی بهره جست. یکی از مهم ترین چالشهای سامانه آکواپونیک،
یافتن ترکیب مناسبی برای خوراک ماهی به منظور دستیابی به ترکیب آبی است که تا حد
امکان، به نیازهای گیاه مدنظر نزدیک باشد. 4 – سامانه های مبتنی بر فناوری توده
زیستی بیوفلاک : در فناوری بیوفلاک به عنوان یک رکن
مهم تحول یا انقلاب آبی قرن 21 شناخته میشود که در آن، مواد مغذی به طور پیوسته
بازیافت و مجددا استفاده میشود. فناوری بیوفلاک، فناوری مبتنی بر مصرف و تعویض آب
محدود، تنظیم نسبت کربن به نیتروژن و هوادهی شدید می باشد که منجر به رشد و توسعه باکتری
ها و انواع میکروارگانیسم ها در سازگان
پرورشی میگردد .5 - سامانه های پرورش تلفیقی آبزیان
سامانه پرورش تلفیقی همزمان آبزیان، در این روش به عنوان مثال ماهی سالمون پرورش
داده می شود و برای خوذاک دیگر آبزی ها رهای سازی می گردد . در ادامه به پرورش چند
روش آبزی در ایران خواهیم پرداخت : در ایران معمولاً ماهی قزل‌آلا را به دو روش در
حوضچه‌های آب‌سرد پرورش می‌دهند.در حوضچه‌های آب سرد که مخصوص پرورش ماهی هستند و معمولاً
این حوضچه‌ها در کنار چشمه‌ها یا رودخانه‌های آب شیرین واقع شده‌اند.در شمال ایران گاهی ماهی قزل‌آلا را
در مزرعه‌های برنج نیز یا حوضچه‌های پیش‌ساخته یا استخر گرد رشد می‌دهند تا علاوه
بر تغذیه از آفت‌های برنج، ماهی از آب دائمی موجود در مزرعه نیز استفاده میکند.در سال ۱۳۹۴ مزرعه دریایی با همکاری متخصصان
داخلی و نروژی در خلیج فارس تجهیز و در بهمن ماه همان سال توسط وزیر وقت جهاد
کشاورزی طی مراسمی افتتاح شد این مزرعه دریایی به فاصله ۱۴ کیلومتری از جزیره کیش و ۴ کیلومتری از سواحل استان هرمزگان
در پهنه‌ای بالغ بر ۶۰ هکتار قرار دارد و در حال حاضر
بزرگترین مزرعه دریایی خاورمیانه به‌شمار می‌رود. این مزرعه مجهز به بارج غذادهی
تمام اتوماتیک با ظرفیت انباری ۳۳۰ تن غذا، شناورهای پشتیبانی و اسکله
اختصاصی به منظور سهولت حمل و نقل دریایی می‌باشد. این تجهیزات بر اساس
استانداردکشور نروژ قابلیت تولید ۳۰۰۰ تن محصول نهایی را دارد. امروزه،
ماهی باراماندی (سی‌بس آسیایی) در این مزرعه تولید و به بازار عرضه میشود .با توجه به اهمیت آبزی پروری در تامین مواد غذایی واشتغال
زایی متاسفانه مسئولین در ایران هیچ گونه
آگاهی رسانی نکرده و به این موضوع اهمیتی نداده و شرایط را برای سرمایه گذاران
نیزسخت می کنند . نتیجه گیری و پیشنهاد توسعه سامانه های نوین پرورشی برای
آینده آبزی پروری کشور و در سطح بالاتر، امنیت غذایی ایران، یک ضرورت است چراکه
رشد و توسعه پایدار و قابل توجه تولیدات آبزی پروری را باتوجه به محدودیت های بوم
شناختی، محیط زیستی و اقتصادی موجود مقدور می سازد. در این میان و باتوجه به
واقعیتهای موجود کشور، در بین سامانه های توصیه شده، شاید بتوان وزن بیشتری را
برای سامانه های بازگردشی، قفس و بیوفلاک قائل شد. بازمهندسی سامانه های باز کشور به بازگردشی با
درصدهای متفاوت بازگردش و تصفیه می تواند گامی مهم در حفظ و توسعه تولیدات آبزی
پروری به ویژه سردابی و خاویاری کشور باشد. ادامه توسعه استقرار قفس های دریایی در
نوار ساحلی به ویژه در جنوب کشور می تواند گامی مهم در جهت افزایش تولید ماهیان
دریایی با اهداف صادراتی باشد. با به کارگیری سامانه بیوفلاک در مناطق خشک و نیمه
خشک کشور که با محدودیت منابع آبی رو به رو هستند و پرورش گونه هایی نظیر تیلاپیا
و کپور معمولی که میتوانند تغییرات محیطی گسترده را تحمل کنند، می توان گام مهمی
در افزایش تولیدات آبزی پروری در استانهای غیرساحلی برداشت.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر
توجه:فقط اعضای این وبلاگ میتوانند نظر خود را ارسال کنند.